Verslag Keynote Diederik Jekel

De toekomst beheren: omarm de chaos en gebruik je invloed

Wat kunnen wij IT-beheerders zelf doen om de wereld beter achter te laten? “Morgen stroomt je mailbox weer vol, worden er meetings aan je agenda toegevoegd. Vorm daarom nu samenwerkingen. Maak een kwantificeerbaar, haalbaar en behapbaar doel voor jezelf. Jullie kunnen dat verschil maken.”

Aan het woord is wetenschapsjournalist Diederik Jekel tijdens zijn keynote op Beheer de Toekomst 2022. Hij bespreekt hoe we nu verder moeten leven na de pandemie, hoe we om moeten gaan met de grote wetenschappelijke revolutie die aan de gang is – hoe kunnen we kortom de toekomst beter beheren? 

Over zichzelf zegt hij: “Ik vertel op radio en tv over wetenschap en probeer het een beetje makkelijk uit te leggen.” In een razendsnel tempo gaat hij lichtvoetig door de meest zware onderwerpen heen. Hij laat het publiek lachen, maar zorgt er tegelijkertijd voor dat ze onder de indruk zijn en zich geïnspireerd voelen om in actie te komen.

Vleermuiskuchje

We zien een foto van een schattig-uitziende vleermuis. “Tja, dat hadden we toch niet verwacht hè, in november 2019, dat zo’n vleermuiskuchje zoveel gevolgen zou hebben.” Het was een grote klap, want: “Wij mensen houden niet van onverwachte gebeurtenissen. We zijn gemaakt om toekomstvoorspellers te zijn.” Maar ja, we proberen het, maar het lukt niet altijd. Zo ging Diederik vanochtend voor de zekerheid een half uur eerder van huis weg, maar dat er drie kwartier file stond daar had hij geen rekening mee gehouden. 

Het lijkt er tegenwoordig op dat de toekomst steeds minder goed te voorspellen is. Hij noemt thema’s als stikstof en klimaatverandering. Alleen al het feit dat er zoveel mensen bij betrokken zijn maakt het moeilijk van te voren te weten wat er gaat gebeuren. En die onzekerheid doet wat met ons: “We hebben het gevoel dat we controle verliezen, dat we in een chaotische wereld leven.” 

De kleinst mogelijk verandering mondt namelijk uit in een compleet andere situatie. Diederik legt het uit aan de hand van het zogenaamde ‘butterfly effect’: “Als je heel nauwkeurig weet hoe warm het overal op aarde is, wat de luchtvochtigheid is en de exacte windsnelheid en dat vervolgens in de computer stopt, dan kan je over twee weken het weer voorspellen. Maar als ik maar een klein detail vergeet, zoals een vlindervleugelslag, dan kan het resultaat heel anders uitpakken.”

Wees flexibel

Hoe we daar volgens hem mee om moeten gaan? Niet nog beter proberen de toekomst te voorspellen, maar zorgen dat we beter gaan inspelen op de toekomst door ons goed voor te bereiden op de chaos. “Embrace the chaos, want het leven is nou eenmaal chaotisch. Je kunt nog steeds proberen voorspellingen te doen, maar hou ook rekening met het onvoorziene.” Want, en hiermee noemt hij een citaat dat vaak aan Charles Darwin is toegewezen, maar helemaal nooit door hem gezegd schijnt te zijn: ‘It is not the strongest of the species that survive, nor the most intelligent, but the one more responsive to change’.

Wetenschappelijke revolutie

Ondertussen, vervolgt Diederik, is er een wetenschappelijke revolutie aan de gang, uitvindingen volgen elkaar in een hoog tempo op. “Er is enorm veel aan het veranderen. Wat willen we ermee? Laten we zorgen dat we hier over blijven nadenken.” 

Als voorbeeld noemt hij de berg aan data die inmiddels elke twee jaar verdubbelt. “Hebben jullie daar een gevoel bij hoe onvoorstelbaar veel dat is?” Hij licht het toe: alle hoeveelheid informatie die de mensheid tot 2020 heeft verzameld, dus vanaf de eerste kleitabletten en rotstekeningen, hebben we qua aantallen nog een keer gedaan in 2021 en 2022. “Met deze exponentiele groei kan geen mens omgaan, maar misschien kunnen computers ons advies geven?”

Groot diversiteitsfeest

In sneltreinvaart gaat hij door naar de opwarming van de aarde, legt uit wat er allemaal aan de hand is: van 50 miljoen jaar aan plankton wat we in twee eeuwen aan het opbranden zijn tot de klimaatdoelen van 2030 en 2050. “Daar moeten jullie ook aan meewerken,” benadrukt hij en wijst erop dat internet 4 procent van alle broeikasgassen veroorzaakt.

Hoe kunnen we de klimaatverandering dan tegengaan? Door met behulp van creativiteit bestaande concepten te rangschikken, denkt Diederik. Meer samenwerken, maar dan met zoveel mogelijk mensen. Want dat dit goed werkt bewezen de Oude Grieken al met hun schrift: het eerste dat zo simpel was dat iedereen het kon begrijpen. “Is jullie afdeling al een groot diversiteitsfeest of valt dat tegen? Probeer geen eenheidsworst te worden want je hebt de grootste kans om te overleven als je divers bent.”

Naast dat we veel moeten samenwerken, met een diverse groep dus, hebben we nieuwe technologieën nodig om oplossingen te vinden, denkt Diederik. “Wij IT’ers hebben, samen met wetenschappers en uitvinders, een verantwoordelijkheid. We moeten ons bewust zijn waar we mee bezig zijn.”

Uitvindingen en ethische vragen

Hij vergelijkt technologie met een baksteen: je kunt er iemands hoofd mee inslaan of een huis mee bouwen, kortom elke uitvinding heeft positieve en negatieve kanten. Hij toont beelden van uitvindingen waardoor een blinde man voor het eerst na veertig jaar zijn vrouw kan zien en van een dove vrouw die voor het eerst de stem van haar kinderen hoort. 

Verder vertelt hij over robots die volgens leerlingen geduldiger dan de juf helpen de tafels te leren. Ook leuk: een programma waarmee je dankzij artificial intelligence de mooiste schilderijen kunt maken – je hoeft enkel een paar woorden in te vullen. Ook noemt hij virtual reality, want dat gaat komende jaren ook heel belangrijk worden. “Straks zie je, hoor je, ruik je, proef je en voel je door zo’n bril. Er is geen enkel zintuig meer dat je kan vertellen of het echt of nep is. Is dat een probleem?”

Tegelijkertijd moeten we niet uit het oog verliezen dat de digitale systemen waarmee we werken echt door mensen gebruikt worden, benadrukt Diederik. Helemaal als dingen abstracter worden kun je dat wel eens vergeten. Hij noemt ‘systemen waardoor mensenlevens kapot gemaakt kunnen worden’ en het is duidelijk dat hij op de Toeslagenaffaire doelt. “Daar moeten we elke dag over nadenken: is het wel ethisch wat we doen, zijn er negatieve gevolgen? Onze keuzes hebben impact op mensenlevens.”

Lees meer over Diederik op zijn website.

Tekst: Thessa Lageman.