Keynote Ionica Smeets

Ionica Smeets is niet alleen dol op getallen, maar ook op goed communiceren. In de afsluitende keynote krijgen we tips van de hoogleraar wetenschapscommunicatie en wiskundige over hoe we beter kunnen communiceren over getallen en via grafieken (en ons minder snel laten misleiden).
 

Hoe je iets formuleert, bepaalt vaak het resultaat of de keuze die mensen maken, legt Ionica uit. “Wij geven alleen de cijfers, hoor je vaak. Maar je selectie is niet neutraal en bepaalt het beeld dat je schetst.” Ze verwijst naar het bericht dat vandaag in het nieuws kwam over dat het aantal mensen dat in armoede leeft gedaald is. “Ja, want de definitie is veranderd.”

Ze noemt een aantal voorbeelden die duidelijk maken hoe belangrijk je woordkeuze is. Zo had een nationaal park in de VS had een bord gemaakt met de tekst: “Uw erfgoed wordt elke dag vernield door de diefstal van 14 ton versteend hout per jaar, meestal een klein stukje per keer”. Dat bleek geen handige formulering, omdat het de bezoekers juist het idee gaf dat een klein stukje geen probleem is – veel mensen nemen dat namelijk mee.

Positieve woorden

Een positieve boodschap blijkt vaak beter te werken dan een verbod. Ionica. “Dus: maak een foto van het versteend hout in plaats van: blijf ervan af.” Ook zegt ze: “Hoewel ik zelf dol ben op cijfers blijk je cijfers vaak beter te kunnen vermijden in dit soort communicatie.”

Sociale normen werken beter. Bijvoorbeeld: Veel mensen gooien hun vuilniszak in de afvalbak. Al zijn er uitzonderingen. Bij Wikipedia bleek het meest effectief om te schrijven dat maar 1% van de bezoekers doneert, omdat de sommige mensen die besloten te doneren zich dan beter voelden dan de rest.

Rooskleurig beeld

Goed communiceren kan ook makkelijk misgaan bij grafieken en staafdiagrammen, toont Ionica. Ze laat een paar voorbeelden zien waarbij opzettelijk een vertekend beeld wordt geschetst. Van politieke partijen die een goede indruk willen maken bijvoorbeeld, zoals laten zien dat ze veel investeren in onderwijs of duurzame keuzes maken, maar voor het gemak de partijen buiten beeld laten die dat beter doen.

In een ander voorbeeld bleek het aantal verkochte boeken helemaal niet zo erg gedaald te zijn na aanpassing van het staafdiagram. Door bij nul stuks te beginnen in plaats van bij 35 miljoen en door meer jaren toe te voegen. Met 3D taartdiagrammen kun je ook makkelijk een bepaald beeld geven, laat Ionica zien. De ‘koning van de misleidende grafieken’ Donald Trump mag ook niet ontbreken in de voorbeelden.

Grafiekpolitie

Aan het einde van haar keynote vertelt Ionica nog over de grafiekpolitie. Met haar Leidse collega’s ontmaskert en verzamelt ze opvallende misleidende grafieken. Ze bellen de makers op om hen een kans tot wederhoor te geven. “Doe aangifte bij ons,” raadt ze de deelnemers aan Beheer de Toekomst aan.

Ionica Smeets is hoogleraar science communication aan de Universiteit Leiden en hoofd van de afdeling Science Communication and Society. Ze is ook wiskundige, wetenschapsjournalist, columnist en  televisiepresentator. Daarnaast is ze bestuurslid van het Nationaal Expertisecentrum Wetenschap & Samenleving en schrijft ze sinds 2009 columns voor De Volkskrant.

Ionica heeft ook verschillende boeken geschreven, waaronder Rekenen voor je leven, Zoete kinderen eten geen suiker en Ik was altijd heel slecht in wiskunde. Haar naam komt uit Roemenië en spreek je uit als joo-nie-kaa. Ze houdt onder andere van eilanden waar niets te doen is, zwemparadijzen en sauna’s, ze eet geen vlees en drinkt liever thee dan koffie. Ze heeft een mobiel nummer dat een priemgetal is.

Tekst: Thessa Lageman, tekstbureau Onder Woorden.

Foto’s: Eelkje Colmjon.